Ruim een eeuw geleden blies hij zijn laatste adem uit, maar in het publieke debat is hij nog steeds springlevend. De controverse rond Leopold || lijkt een neverending story. Leopold ||, de tweede koning van België, kwam de afgelopen twintig jaar regelmatig in het nieuws door zijn omstreden bewind in zijn privékolonie Congo-Vrijstaat. Hij onderdrukte er talloze Congolezen. Er ontstond controverse rond infrastructuurwerken die hij liet uitvoeren met geld uit zijn privékolonie. Er gingen stemmen op om het ruiterstandbeeld van Leopold || voor de Drie Gapers in Oostende weg te halen. Vijf masten voor zijn standbeeld in Oostende zouden de langverwachte oplossing moeten zijn. Op iedere mast komt er een object dat duiding geeft bij zijn schrikbewind. Maar niet alle Oostendenaars kunnen zich vinden in die beslissing.
Ik wandel over de dijk van Oostende, terwijl de regen onophoudelijk neerdaalt en de wind me bijna van mijn voeten blaast. De zee is woest, de golven beuken tegen de pier en het geluid van het water en de wind overstemt bijna alles. Bij de Venetiaanse Gaanderijen probeer ik wat beschutting te zoeken achter grote pilaren. De wind zoeft krachtig tussen de pilaren. Een voorbijganger groet me, zijn houding straalt een zekere

trots uit, alsof hij gewend is aan dit weer en het deel uitmaakt van zijn dagelijks leven. Ik passeer langs de Vistrap in Oostende. Dat is een lokale openlucht vismarkt waar vissers iedere dag hun vis verkopen. De visboeren, gehuld in dikke jassen, roepen luid hun verse vangst aan. De geur van zee en vis vermengt zich met de frisse, zoute lucht. Klanten haasten zich langs de kraampjes, hun gezichten verscholen achter opgetrokken kragen. Ondanks het weer, blijft de Vistrap een levendige plek vol karakter.

Geschiedenis
Leopold || speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van Oostende. Hij investeerde in grote infrastructuurwerken. Onder andere de Venetiaanse Gaanderijen en het Kursaal, de grote concertzaal bij het casino, zijn twee grote projecten die hij bezielde. Terwijl ik over de Leopold-|| laan richting het Kursaal wandel, kan ik me voorstellen hoe deze imposante bouwwerken ooit de elite van Europa aantrokken. De bouwwerken weerspiegelen de ambitie van Leopold || om van Oostende een koninklijke badplaats te maken. Wat verder passeer ik langs het monument van Leopold ||. Het ruiterstandbeeld van Leopold || toornt meters boven me uit. Het beeld kijkt trots uit over de Noordzee en herinnert aan de transformatie die Leopold naar de kuststad bracht. Dankzij onder andere Leopold || is Oostende nu een toeristische trekpleister.
Er is echter een keerzijde aan die medaille. Een keerzijde die de afgelopen jaren veel aandacht kreeg in de media. Het geld dat Leopold || gebruikte voor die infrastructuurwerken haalde hij uit zijn eigen privékolonie. Koning Leopold || is berucht om zijn wrede koloniale bewind in Congo-Vrijstaat, die hij als zijn persoonlijke bezit beschouwde van 1885 tot 1908. Onder zijn heerschappij werd de inheemse bevolking onderworpen aan uitbuiting en geweld. Leopold || gebruikte dwangarbeid om rubber en ivoor te winnen. Dat leidde tot wijdverspreide wreedheden zoals marteling, moord en zelfs het afhakken van ledematen van mannen, vrouwen en kinderen die de opgelegde quota niet haalden. De erfenis van Leopold || in Congo wordt gezien als een van de donkerste hoofdstukken in de koloniale geschiedenis. De omstandigheden in Congo-Vrijstaat waren zo gruwelijk dat het internationale verontwaardiging veroorzaakte en uiteindelijk leidde tot de overdracht van het gebied aan de Belgische staat in 1908.
Ondanks de controverse rond zijn koloniale verleden, blijft zijn nalatenschap in Oostende zichtbaar en voelbaar. De stad ademt een mix van historische pracht en hedendaagse levendigheid, een erfenis die zowel bewondering als reflectie oproept.

Reflectie
De controverse rond het ruiterstandbeeld van Leopold || in Oostende kreeg afgelopen decennium veel media-aandacht. Het standbeeld werd in 1931 gebouwd. Als protest tegen de wreedheden begaan tijdens Leopold ||’s bewind in Congo bekladden activisten zijn standbeeld. Het beeld toont Leopold || te paard, omringd door mensen die Congolezen voorstellen. Leopold zit op een groot paard kijkend over de eindeloze Noordzee. De beeldengroep is gemaakt van brons en straalt een zekere grandeur uit, passend bij de koninklijke status van Leopold ||. De figuren rondom hem zijn in een nederige houding afgebeeld, wat de dankbaarheid zou moeten symboliseren. Dankbaarheid omdat Leopold || hen zou hebben bevrijd van de slavernij onder de Arabieren.
Racisme en onderdrukking is iets van alle tijden. In de zomer van 2020 vulden de straten van Belgische steden zich met duizenden demonstranten, vastberaden om een einde te maken aan racisme en politiegeweld. Dat gebeurde naar aanleiding van Black Lives Matter protesten in de Verenigde Staten. In de Verenigde staten vermoordden politieagenten een zwarte man op een brutale wijze. De beelden van de moord op George Floyd doen veel stof opwaaien. Over de hele wereld ontstonden massale protesten, ook in België. Mensen protesteerden met spandoeken en borden met antiracistische boodschappen. De roep om gerechtigheid weerklonk door de straten. Ook Leopold || zijn nalatenschap kwam onder vuur te liggen. Demonstranten spoten gulzig met rode verf over zijn standbeelden.
De protesten markeerden een kantelpunt in het publieke debat over koloniale monumenten en de noodzaak om de geschiedenis te duiden. Om Leopold || zijn wanbeleid aan te klagen hakte de actiegroep “De Stoeten Ostendenoare” in 2020 de hand af van een persoon links onderaan het beeld. Dat deden ze omdat onder het bewind van Leopold || in Congo gelijkaardige dingen gebeurden. De actiegroep hakte de hand af als protest tegen de wreedheden tijdens Leopold ||’s bewind in Congo. Op die manier wilden ze de geschiedenis correct weergeven.
Kunstwerk
Het standbeeld van Leopold || aan de Drie Gapers blijft omstreden. Vele inwoners van Oostende vinden het niet oké dat een man die gruweldaden beging zomaar een groot standbeeld krijgt in hun stad. Er moest dus een oplossing komen. In 2020 besliste de Stad dat er een ‘tegenbeeld’ zou komen. Niet toevallig in 2020, dan waren de protesten tegen racisme en Leopold || op hun hoogtepunt.
Om het tegenbeeld te ontwerpen ging het stadsbestuur in dialoog met Afrikaanse kunstenaars en de Oostendse gemeenschap. Burgers konden kiezen uit elf kunstwerken gemaakt door Afrikaanse kunstenaars. “Het is de bedoeling dat het kunstwerk duiding geeft over het koloniale verleden van Leopold ||”, zegt Wouter De Vriendt, gewezen voorzitter van de gemeenteraad in Oostende en van de parlementaire commissie Congo (Groen). Onder het bewind van Leopold || werden Congolezen uitgebuit en dat wil hij op een correcte manier in beeld brengen. De inwoners van Oostende hadden de mogelijkheid om mee te beslissen over de bestemming van het monument aan De Drie Gapers. Ze konden kiezen tussen elf kunstwerken die gemaakt werden door Afrikaanse kunstenaars. De genomineerde kunstwerken kon je bekijken in de Venetiaanse Gaanderijen tot eind oktober. Via een postkaart of online konden inwoners en voorbijgangers hun voorkeur doorgeven. Eén van de genomineerde kunstwerken was een rood dijbeen van 4 meter lang. Het rood verwijst naar bloed, en de slachtoffers die tijdens het kolonialisme gevallen zijn. 24 oktober was er ook een dialoogmoment in het cultuurcentrum De Grote Post in Oostende.
Een commissie van experten nam een beslissing op basis van alle feedback die inwoners op de voorgestelde kunstwerken gaven. Vervolgens stelden ze een kunstwerk voor aan het stadsbestuur.

Het winnende ontwerp is het kunstproject van de Britse kunstenaar Hew Locke. Hew Locke is een Brits-Afrikaans beeldhouwer, geboren in Edinburgh, Schotland, en opgegroeid in Guyana. Zijn werk richt zich op thema’s zoals kolonialisme, macht en identiteit. Hij zal een kunstwerk maken waar er vijf grote palen voor het monument komen te staan. Op de palen zullen vijf objecten staan gelinkt aan de geschiedenis.
Welke objecten dat worden is nog niet bekend, die beslissing zal samen met de Oostendenaren gebeuren. Locke zelf dacht aan onder andere rubberplanten die in de voormalige kolonie vaak ontgonnen werden. Echter niet iedereen is even enthousiast over de vijf palen die er komen. Het nieuwe kunstwerk voor de Drie Gapers in Oostende kost ongeveer 85.000 euro en dat vinden sommige Oostendenaars overdreven. “Die vijf palen zijn totaal irrelevant. Wij willen het mooie Oostende bewaren. De tijdsgeest 140 jaar geleden was helemaal anders. Er zijn in andere landen ook dergelijke beelden van mensen die afschuwelijke misdaden hebben gepleegd. Daar wordt er geen probleem van gemaakt”, vindt Guy Servaes van de vzw Dement. Zijn gevoel wordt volgens hem breed gedragen onder de Oostendenaars. Een dag later op 27 november komt er een petitie online tegen het nieuwe kunstwerk aan De Drie Gapers. Steven Brion, een van de ondertekenaars van de petitie is kritisch voor het kunstwerk: “Kitcherige rommel net zoals die verfrommelde blikken rode dozen van Arne Quinze, vlak naast het vissersstandbeeld. Weg met die onzin!!!”
Wouter De Vriendt stuurt aan op een dialoog met de ondertekenaars van de petitie. Hij hoopt de uiteenlopende meningen te kunnen verzoenen en wil een dialoog tussen het nieuwe stadsbestuur en de ondertekenaars van de petitie. In de nationale commissie Congo kwamen dergelijke voorstellen niet ter sprake. “Wat in Oostende gebeurt is echt uniek. Ogen van over de wereld zijn gericht op onze stad. We zijn een voorloper op dat vlak, andere landen kijken nu naar Oostende om een dergelijke initiatief te lanceren.”
Wouter De Vriendt was zelf geen fan van het kunstwerk. “Ik vind het goed dat er duiding komt, maar mijn voorkeur ging uit naar andere kunstwerken die volgens mij een krachtigere boodschap hadden. Het rode dijbeen vond ik een volwaardig alternatief. Het straalt meer kracht uit en is eenvoudiger voor het publiek. Als je rubberplanten op een paal zet denk ik niet dat voorbijgangers de link leggen.”

Leopoldpark
Het Leopoldpark ligt er verlaten bij. Leopold || legde het Leopoldpark aan in 1870. Tot op de dag van vandaag maken de inwoners van Oostende graag een wandeling in het rustgevende park. Je hoort de vogels tjilpen en vergeet even de drukte van de stad. Een uniek stukje natuur midden in het centrum, dankzij… Leopold ||.
De grote klok die je bij het binnenwandelen passeert tikt onverstoorbaar verder, een stille getuige van de tijd die voorbijgaat. Je ziet de druppels vallen in het meer. De wind waait zachtjes door de bloemen. Beschut door de grote bomen rond het park vergeet je even de loeiende wind langs de dijk. Het Leopoldpark wordt regelmatig onderhouden door gemeentewerkers. Al liggen zij niet zo wakker van de figuur rond Leopold ||. “Ik hoop dat die masten even snel stijgen als mijn loon”, grapt een van de gemeentewerkers. Ik voel bij de gemeentewerkers een bezorgdheid over het prijskaartje van het kunstwerk. “Ik stel me de vraag waar dit stopt”, vraagt een andere gemeentewerker zich af. “Straks komen er ook nog dergelijke masten te staan in het park en die zullen wij moeten onderhouden. Het is onmogelijk om overal een kunstwerk te gaan zetten waar Leopold van Saksen-Coburg zijn naam opduikt”, denkt hij luidop. Een voorbijganger durft het andere aspect van het verhaal te belichten. De bejaarde Mark is tevreden met het nalatenschap van Leopond ||. “Zonder Leopold was er nooit zoveel groen in onze stad geweest”, zegt Mark die zijn wekelijkse wandeling maakt in het park.
Jan Modaal kent het controversiële ruiterstandbeeld aan de Drie Gapers in Oostende. Daarnaast heb je in Oostende ook tal van andere plaatsen die vernoemd zijn naar de man zoals: het Leopold Hotel, Leopoldpark, de Leopold ||-laan,…


Stadsmuseum
Het stadsmuseum neemt je mee op een reis doorheen het levensverhaal van Oostende staat te lezen op de website. Je krijgt er de historie aangereikt in het vroegere zomerverblijf van Leopold |. Je krijgt de geschiedenis van een betekenisloze plaats twee millennia geleden tot de Koningin der Badsteden. Vroeger keek zijn vrouw Louise-Marie van hier naar de zee. Aan de hand van oude foto’s waan je je opnieuw op het hoogste punt van Oostende met zicht op zee. Nu is die nog ver verstopt achter hoge gebouwen.
In het museum over de historie van Oostende heb ik de naam van Leopold || twee keer gelezen. Opvallend want de man had een grote impact op de stad. Een medewerkster van het museum vindt dat ze hem hier meer in beeld moeten brengen. “De man heeft tenslotte ook positieve dingen voor de stad gedaan, maar dat lijken mensen te zijn vergeten. Ik heb het gevoel dat de woke-ideologie wat te hard doorschiet. Volgens mij heeft de gewone Oostendenaar niet echt een probleem met het beeld, maar komt de druk vooral van buitenaf. Ik vind het belangrijk om context te geven bij zijn bewind, maar dat moet je in proportie doen. 85.000 euro uitgeven aan een kunstwerk met ons geld is simpelweg wat overdreven. Bovendien lagen in die tijdsgeest dergelijke zaken nu eenmaal anders.”
Er lijkt vanuit de politiek niet direct een engagement te komen om ook de geschiedenis rond Leopold || in beeld te brengen. Op de vraag waarom er niks over Leopold || te zien is heeft Wouter De Vriendt geen antwoord. “Ik denk niet dat er iets zal komen vanuit de politiek om zijn verhaal te belichten. Als er al iets zou komen, zou het eerder in de richting van kritische duiding zijn.” Er staan in het gebouw nog twee verdiepingen leeg, een gemiste kans om die extra duiding daar te brengen. Het feit dat er niets over Leopold || te zien is zegt misschien ook al genoeg. De meningen van de Oostendenaars zijn veel minder eensgezind dan het stadsbestuur wil laten geloven.