De straten van Novi Sad en andere Servische steden zijn al wekenlang gevuld met betogers. Sinds de fatale instorting van het dak van het treinstation in Novi Sad trekken duizenden Servische studenten de straat op. Ondertussen krijgen de studenten ook steeds meer steun van oppositiegroepen en andere inwoners. Het incident bracht een woede naar boven die in de Servische samenleving al even borrelt.
Op 1 november stortte het dak van het treinstation in Novi Sad in. Zestien mensen kwamen om het leven, onder wie twee jonge kinderen. Premier Miloš Vučević noemde de ramp een van de zwartste dagen in de Servische geschiedenis sinds de Joegoslavische burgeroorlog (1990-2001). De renovatie van het station in 2021, uitgevoerd door een Chinese aannemer, had het dak ongemoeid gelaten. Vučević was destijds burgemeester van Novi Sad, wat hem rechtstreeks in het vizier van de protesten plaatst. Demonstranten, aangevoerd door studenten, eisen nu dat de verantwoordelijken gestraft worden en dat alle documenten over de renovatie openbaar gemaakt en juridisch onderzocht worden.
Volgens voormalig VRT-journalist en Oost-Europa-expert Stefan Blommaert is de ramp “de druppel die een emmer vol frustratie deed overlopen”. Hij legt uit: “Dit ongeluk is geen op zichzelf staand feit. Het huidige systeem is jarenlang uitgehold door autoritair leiderschap, corruptie en een gebrek aan transparantie. President Aleksandar Vučić beheerst het spel meesterlijk: hij muilkorft de media en weet telkens de controle te behouden.”
“Gedwongen een kamp te kiezen”
Voor Joppe Morisse (34) uit Menen, die sinds 2018 in Novi Sad woont, is de politieke situatie pijnlijk duidelijk. “De media zijn hier extreem gepolariseerd”, vertelt hij. “Media die in handen zijn van de regering gaan vaak belangrijke zaken zoals de protesten negeren of kort brengen, terwijl oppositiemedia voortdurend schreeuwen om verandering. Dat laat weinig ruimte voor nuance.”
Joppe is getrouwd met Servische journaliste Sanja Kljajić en is zo ondanks zijn gebrekkig Servisch, goed op de hoogte van wat er speelt in het land. “Het verschil met België is opvallend. Corruptie schuilt in alle hoeken. Als je bijvoorbeeld de grens wil oversteken kan het voorvallen dat je een bedrag moet betalen aan de grenswacht om te mogen oversteken.”
De West-Vlaming verblijft in Servië onder een tijdelijk visum. Ondanks de risico’s probeert hij zijn steentje bij te dragen: “Ik kook voor studenten, of breng ze dekens. Protesteren is voor mij beperkt, want ik wil niet dat mijn visum in gevaar komt. Toch is het belangrijk om steun te tonen. Door het ongeval hebben de studenten iets in beweging gezet dat niet zomaar verdwijnt.”
Studenten als motor van verandering
Tijana Šakić (19), studente aan de Universiteit van Novi Sad, neemt ijverig deel aan de protesten. “We protesteren eigenlijk al jaren tegen het politieke systeem, maar dit overtreft alles. We willen niet dat er nog meer mensen sterven.” De hoop op een democratie lijkt echter ver weg: “Natuurlijk willen we een democratie, maar dat zal hier nooit zo zijn. Toch blijven we vechten voor een beter systeem.”
De protesten gaan echter niet zonder problemen. “Veel demonstraties worden ontsierd door geweld, vaak veroorzaakt door individuen die door de regering gestuurd zijn om chaos te zaaien”, vertelt Tijana. De eisen van de protestbeweging zijn helder: volledige openheid over de ramp, het aftreden van de burgemeester van Novi Sad, en dat de regering eindelijk verantwoordelijkheid neemt. Studenten boycotten massaal hun lessen; Tijana’s faculteit was de eerste die dit in Novi Sad deed. “Dit is belangrijker dan eender welke paper die ik moet schrijven. Zestien mensen verloren hun leven, dat mogen we nooit normaal vinden.”
Wat nu?
Blommaert maakt een vergelijking met de studentenprotesten tegen Milošević in de jaren ‘90: “De schaal is nu kleiner, maar de parallellen zijn duidelijk. Toch is president Vučić een sluw politicus. Hij reageert schijnbaar toegevend, terwijl hij in de praktijk de controle behoudt.” Joppe bevestigt dit: “Zelfs als de regering toegevingen doet, verandert er weinig. Ze manipuleren de verkiezingen en blijven zo aan de macht. Toch merk je dat de tragedie mensen wakker heeft geschud. Dit voelt anders. Meestal verdwijnen protesten even snel als ze ontstaan, maar nu lijkt het blijvend. Steeds meer mensen die de corruptie al lang hadden aanvaard, komen in actie.”
De protesten groeien, maar de impact op lange termijn blijft onzeker. Blommaert waarschuwt: “Zolang buitenlandse invloed en interne corruptie voortduren, zal structurele verandering moeilijk blijven.” Toch houdt Tijana hoop: “We blijven vechten, al voelt het vaak alsof we tegen een muur praten.”