Prikkels: een hot topic in de media. Je vindt ze namelijk overal. Het prikkend kledinglabel in je nieuwe trui; een malende koffiemachine bij je favoriete koffiezaak; de felle autolampen van tegenliggers op een drukke weg … Wanneer je er overgevoelig voor bent, vraagt het meer energie om ze op te nemen en te verwerken. Dat heeft ook de toeristische sector begrepen. Daarom zetten organisaties steeds vaker in op prikkelarme evenementen. “Prikkelarm gaat ruimer dan autisme of ADHD. Ook andere doelgroepen kunnen er baat bij hebben.”
Prikkels zijn stukjes informatie die je via je zintuigen opneemt. Volgens psycholoog George Miller registreren we er zo’n 4 miljoen per seconde. Dankzij ons brein zit er een limiet op het verwerken van die informatie. Zo zouden we eigenlijk ‘maar’ tussen de 5 en 9 prikkels opnemen. Als je overgevoelig bent voor prikkels – met andere woorden: je brein krijgt dagelijkse informatie moeilijker verwerkt – raak je sneller overprikkeld. Mensen met een ontwikkelingsstoornis zoals autisme of ADHD hebben hier sneller last van omdat hun brein die natuurlijke filter niet heeft. Nochtans kunnen ook andere groepen gevoelig zijn aan prikkels. Die overgevoeligheid kan bijvoorbeeld een gevolg zijn van een burn-out of een depressie. Stress en spanning liggen daarbij vaak aan de basis.
Dat anderen zich dus moeiteloos in een drukke omgeving bevinden, betekent niet dat dit voor jou ook geldt. Daar probeert de toeristische sector sinds kort op in te spelen met aangepaste evenementen. Daarbij krijgt ze de hulp van Sien Depoortere. Zij richtte in 2018 het platform Toerisme voor Autisme op. “Vlaanderen zet sterk in op toegankelijkheid in toerisme.” Denk daarbij aan musea met rolstoeltoegankelijke ingangen of aangepaste picknicktafels in natuurgebieden. Nu krijgen ook onzichtbare beperkingen meer aandacht in de sector. Dat engagement liet enigszins op zich wachten door een gebrek aan informatie en tools. “Met Toerisme voor Autisme probeer ik een brug te slaan tussen mensen met autisme en de toeristische sector. Prikkelarme ervaringen creëren hoort daar ook bij.”
Prikkelarme rondleidingen
De toeristische partners die samenwerken met Toerisme voor Autisme kunnen bijvoorbeeld cursussen volgen om te ontdekken wat autisme inhoudt en welke uitdagingen daaraan gekoppeld zijn. Zo kunnen ze samen met Depoortere op zoek gaan naar een gepaste oplossing in hun aanbod. “Prikkelarme evenementen kunnen sommige mensen met autisme helpen, maar zeker niet elke persoon zal daar nood aan hebben.” Zulke evenementen creëren ruimtes waar geluid, licht en andere zintuiglijke prikkels worden geminimaliseerd. Dat kan helpen om stress te verminderen en de concentratie te verbeteren. Voor een organisatie kan het dus voordelig zijn om een prikkelarme hoek te installeren. “Zo speelt ze in op de mogelijke behoefte en kan iemand met autisme zelf beslissen om daar al dan niet gebruik van te maken. Bovendien gaat prikkelarm ruimer dan autisme. Ook andere doelgroepen kunnen ervan genieten.”
Zo’n prikkelarme hoek kan verschillende vormen aannemen. Het Museum voor Schone Kunsten in Gent biedt bijvoorbeeld een mand aan die verschillende tools bevat voor prikkelgevoelige bezoekers. Zo zijn er gehoorbeschermers en zonnebrillen die prikkels kunnen verminderen, maar ook fidgettoys die een bezoeker helpen om prikkels op te wekken op zijn maat. Door de aandacht te verleggen naar een eenvoudige, geroutineerde handeling zoals draaien of knijpen kunnen ze hun aandacht verleggen en hun zenuwen kalmeren. Het zijn hulpmiddelen die de concentratie van bezoekers kunnen verhogen tijdens een rondleiding in het museum.
“Een museum is zoals een bibliotheek: je bent er stil.”
Ann-Sofie
prikkelgevoelige museabezoeker
“Geluid overprikkelt me het snelst”, vertelt Ann-Sofie (21). “Bij een bezoek aan grote musea merk ik dat voortdurend. De grote ruimtes en hoge plafonds zorgen ervoor dat het geroezemoes tussen bezoekers enorm weergalmt. Zo raak ik langzaam overprikkeld. Je kan het vergelijken met hoofdpijn of buikpijn: je hebt dat niet echt door tot de pijn overheerst.” Daarom geeft ze de voorkeur aan een prikkelarme rondleiding. Het MSK Gent organiseert zulke gidsbeurten op maandag, hun sluitingsdag. “Normaal ben ik niet zo’n fan van rondleidingen in groep. Iedereen heeft andere noden bij het kijken naar een kunstwerk, maar omdat zulke groepen beperkt zijn, zijn de prikkels dat ook.” Daarnaast schrijft iedereen zich in met hetzelfde doel: genieten van kunst bij een beperkt aantal prikkels. “Zo hoort het ook. Voor mij is een museum zoals een bibliotheek: je bent er stil.”
‘Rock Sterre’
Vanwege die snelle overprikkeling zijn grote evenementen een moeilijke drempel voor neurodiverse individuen zoals Ann-Sofie. “Festivals schrikken me ook af omwille van dat harde geluid en de drukte. Mochten organisatoren stille gebieden creëren op het terrein, zou me dat enthousiaster maken om het een kans te geven.” Dat vindt ook Ter Sterre, een middelbare school in Moorslede voor buitengewoon onderwijs. De campus organiseerde in 2017 haar eerste autismevriendelijk festival. “De vraag kwam vanuit de toenmalige directie”, vertelt Bram Brouckaert, leerkracht in Ter Sterre. “Onze leerlingen waren veel met muziek bezig, maar vooral op individueel niveau. Wij wilden iets creëren om hen samen te brengen, maar tegelijkertijd rekening houden met hun specifieke noden.” De hoofdacts treden op in het plaatselijk gemeentecentrum dat voldoende ruimte biedt voor elk individu. Daarnaast is er een ‘silent disco’: voor al wie geen hoofdtelefoon draagt, is de ruimte dus volledig stil. De organisatie voorziet ook prikkelreducerende hulpmiddelen zoals oordoppen en zonnebrillen en wie even op adem wil komen, kan plaatsnemen in de lounge, weg van de muziek. Zo probeert Ter Sterre met iedereens noden rekening te houden.
Toekomst
“Als maatschappij moeten we meer praten over overprikkeling en de gevolgen ervan”, stelt Ann-Sofie vast. “Hoe meer bewustzijn we creëren, hoe vaker mensen zullen beseffen dat ze er zelf ook last van hebben. Daarvoor hoef je niet neurodivers te zijn. Het zou ons mentaal welzijn tenslotte ten goede komen.”
De opkomst van prikkelarm toerisme weerspiegelt een bredere trend in de maatschappij waarbij welzijn en mentale gezondheid centraal staan. Naarmate meer mensen zich bewust worden van de impact die prikkels hebben, zal de vraag naar dergelijke evenementen blijven groeien en kunnen ook andere sectoren de tendens volgen. Door het aanbod van prikkelarme evenementen kan de toeristische sector het welzijn van haar bezoekers bevorderen en bijdragen aan de hun mentale rust.